Educatie &
impact

De landkaart is bedoeld om te laten zien: dit is Nederlands grondgebied, bestaand uit vierhonderd plantages. In de randen zijn militaire expedities afgebeeld. Deze hadden als doel mensen op te sporen die zich uit slavernij hadden bevrijd en de plantages waren ontvlucht. De maker van de kaart, Alexander de Lavaux, maakte deel uit van twee van deze expedities. De kaart is dus niet zomaar een kaart, maar laat zien hoe het koloniale leger optrad tegen ‘weglopers’ en hoe de dorpen die ze hadden opgebouwd in brand werden gestoken. Te zien is hoe deze mensen hun huizen verdedigden, maar soms ook moesten vluchten, met achterlating van wat zij hadden opgebouwd.

Het is een kaart waarop je dus kunt zien met hoeveel geweld de onderdrukking van de tot slaaf gemaakten gepaard ging. Mensen die het verhaal niet kennen hebben informatie nodig om te begrijpen wat er te zien is op deze kaart en dat het niet zomaar een landkaart is.

Bekijk de video met de leerlingen. Bekijk daarna de kaart in het groot op de website van het Rijksmuseum.

Laat leerlingen van de zijden kaart een afbeelding met hotspots maken waarop ze de verschillende plekken van meer informatie voorzien. Bespreek de gemaakte kaarten met de klas na. Vraag tot slot ook ook: hoe zou de kaart van Suriname eruit zien vanuit het het perspectief van de tot slaaf gemaakten op de plantages of van de mensen die de slavernij ontvlucht hadden? Wat zouden zij willen laten zien op deze landkaart?

Tips voor het maken van een afbeelding met hotspots

• Gebruik Thinglink om een afbeelding te uploaden en informatie toe te voegen.
• Maak eventueel screenshots uit de video of van de grotere afbeelding om details van de kaart te laten zien.
• Geef met de hotspots informatie aan de hand van de volgende vragen.
  • Geef aan wat de maker van de kaart belangrijk vonden om te laten zien.
  • Wat betekenen de wapens en versieringen aan de rand?
  • Wie waren marrons en waar zie je ze op de kaart?
  • Waar zie je de militaire expedities en wat gebeurde daar?
  • Wie was Ma Pansa en waarom speelde rijst een belangrijke rol in dit verhaal?
  • Hoe konden de marrons ontsnappen aan de plantage-houders?

Bekijk de video. Hierin komt naar voren dat in sommige gevallen het persoon fictief is en niemand model heeft gezeten voor het portret. Sommige zwarte mensen zijn geschilderd als fictieve en Bijbelse personen, bijvoorbeeld als koning. Andere portretten lijken meer waarheidsgetrouw. Die mensen lijken afgebeeld in hun eigen kleding of naar hun eigen status. De kunsthistorici in de video hebben het ook over de blikken van de geschilderde mensen. De ene kijkt je krachtig aan, terwijl de andere een verlegen blik heeft. Laat de leerlingen twee foto’s van zichzelf maken (of van elkaar). Een foto laat de leerling zien zoals ze gezien willen worden. Dus een foto waarop ze afgebeeld zijn zoals ze graag willen overkomen op anderen. Op de andere foto zijn ze te zien zoals de ze denken dat anderen hen zien. Dus met welke vooroordelen ze te maken krijgen.

Ze denken daarbij na over de kleding die ze aan hebben, over de omgeving waarin ze gefotografeerd worden en over hoe ze kijken. Laat de leerlingen vervolgens praten over de foto’s. Liggen de twee portretten ver uit elkaar? Vinden ze het belangrijk dat andere mensen een goed beeld van ze hebben? Moet dat beeld heel dicht in de realiteit liggen of mag het ook beïnvloed worden door andere dingen? Laten portretten eigenlijk wel het echte leven zien?

Tip

De leerlingen hoeven op de foto niet te lijken op wie ze in het dagelijks leven zijn. Ze kunnen zich juist laten afbeelden door hoe ze gezien willen worden. Bijvoorbeeld: een verlegen leerling wil zich laten fotograferen als een leider.

Tip

Laat de leerlingen vooraf opschrijven hoe ze afgebeeld willen worden. Zo wordt het geen spontane foto maar is er nagedacht over het geheel.

De jongen stond natuurlijk altijd al op het schilderij, maar werd nooit bij naam genoemd. Van alle 27 mannen weten we de naam, ook het kind helemaal links op het schilderij. In de video wordt gesproken over een eurocentrisch perspectief. Hiermee wordt bedoeld het benadrukken van een Europees perspectief en van Europese ideeën. Vanuit een eurocentrisch perspectief deed het er lang niet toe wie de jongen met de mantel was. Mensen vonden het waarschijnlijk niet belangrijk om te weten. Dat is de reden dat we ook nu nog verder niets weten over deze jongen.

Bekijk de video met de leerlingen. Laat de leerlingen vervolgens in tweetallen een interview voorbereiden. Ze doen alsof ze de jongen met de mantel gaan interviewen. Ze schrijven vragen op en bedenken ook vervolgvragen. Wat moeten ze vragen om te weten te komen wie de jongen is? Daarna bedenken ze wat de jongen zou hebben kunnen geantwoord. Ze proberen zich dan in te leven in de jongen. Wat zou zijn perspectief zijn, hoe zou hij zich voelen in Amsterdam?

Tips voor het interview

• Wijs de leerlingen op het gebruik van open én gesloten vragen.
• Laat de leerlingen ook vragen naar het schilderij, dus waarom staat hij op een schilderij uit Amsterdam?

Voorbeelden van vragen

• Hoe oud ben je?
• Waar kom je vandaan?
• Ken je de schutters waarmee je op het schilderij staat?
• Wat vind je van Amsterdam?
• Werkte je voor iemand op het schuttersstuk?
• Welke taal of talen spreek je?

• Vertel nog niks over dit schilderij. Laat leerlingen eerst voor zichzelf goed kijken. Wat zien ze? Verdeel dan onderdelen onder de leerlingen: kleding, achtergrond, woning, dingen op de vloer of tafel, mensen. Laat hen voor zichzelf tien dingen opschrijven bij hun onderdeel. Laat dan een leerling zijn of haar lijstje van een onderdeel opnoemen en laat daarna de leerlingen die dat onderdeel ook hadden, aanvullen. Benoem alles feitelijk, verbind nog geen conclusies.
• De volgende stap is: wat denken leerlingen dat er gebeurt op dit schilderij? En vraag leerlingen waaraan ze dat afleiden. Probeer samen een conclusie te formuleren. Bijvoorbeeld: dit is waarschijnlijk een rijk echtpaar en een belangrijke bezoeker, want dat zie je aan … Deze gebeurtenis was belangrijk, anders zou er geen schilderij van zijn gemaakt. Belangrijk is om goed door te vragen.
• Welke vragen blijven er nu nog over? Probeer deze ook met de leerlingen te formuleren. Bijvoorbeeld: wie zijn deze mensen? Wat doen ze? Wat voor gelegenheid is dit? Wie zouden de bedienden zijn? Waar zouden ze vandaan komen?

Bekijk de video. In de video krijgen de leerlingen meer informatie over het schilderij dat ze net bekeken hebben. Waarschijnlijk krijgen ze veel antwoorden op de vragen die ze geformuleerd hebben. Je ziet op het schilderij de burgemeester van Dokkum met zijn vrouw Sara. De gast is waarschijnlijk een Russische gouverneur. Uit Indië had Sara drie bedienden meegenomen, die waren daar tot slaaf gemaakt. In Nederland was officieel geen slavernij, dus waren ze ‘vrij’. De bediende rechts heet Filander de Baron. Hij trouwde later met een Friese vrouw en werd hoofd van de politie.

Tip

Leerlingen kunnen deze zogenaamde ‘Visible Thinking’-opdracht ook zelfstandig in groepjes van 2 of 3 leerlingen doen. Het is belangrijk dat ze de stappen zorgvuldig doorlopen en steeds de antwoorden noteren. Bespreek de observaties en de conclusies van de groepjes na met de klas.

1. Wat zien jullie?
2. Wat denken jullie dat er gebeurt? En waaraan denk je dat te kunnen zien?
3. Welke vragen hebben jullie nog?

Bekijk de video. Raime Richardson vertelt over de bijzonder kralenketting die al heel lang in zijn familie bewaard wordt. De ketting vertelt het verhaal van zijn familie, zijn voorouders. Archeoloog Gay Soetekouw zegt dat de kralen een verhaal vertellen. Het is bijna of je teruggaat in de tijd als je ze in je handen hebt. Van wie zouden deze kralen zijn geweest? Wat zouden mensen ermee hebben gedaan? Op St. Eustatius betekent het vinden van een kraal geluk. Sommige mensen op het eiland dragen de kraal om te laten zien dat hun voorouders tot slaaf gemaakten waren. Het is een belangrijk symbool om de verbinding met deze geschiedenis te laten zien.

Geef leerlingen de opdracht: welk voorwerp hoort bij de geschiedenis van jouw familie, jouw voorouders? Hoe zou je dit voorwerp tentoonstellen? Wat laat dit voorwerp zien over waar jij vandaan komt en welke geschiedenis bij jouw familie hoort? Laat hen een schets maken van het voorwerp en erbij schrijven wat het betekent.

Je ziet aan de kleding en de omgeving dat het stel schatrijk was. Zwart was in die tijd heel chic. De broek van Marten was mode voor rijke mannen, net als de kanten kraag en de zijden kousen. Er ligt bijvoorbeeld ook marmer op de vloer, wat heel bijzonder was voor die tijd. In 2015 werden de portretten samen met het Louvre gekocht voor 160 miljoen euro. Het portret van Marten is officieel van Nederland en het portret van Oopjen van Frankrijk. Afgesproken is dat de portretten nooit los van elkaar zullen worden tentoongesteld. Sinds 2016 hangen ze in het Rijksmuseum.

Bekijk de video over de portretten van Marten en Oopjen. Welk verhaal over slavernij vertellen ze? Hoe zouden leerlingen dat verhaal vertellen aan de bezoekers? En waarom vinden zij het belangrijk dat bezoekers dit verhaal kennen? Laat leerlingen kiezen voor Marten of Oopjen. Laat hen voor dit portret een nieuw tentoonstellingsbordje maken voor in het museum.

Tips voor het maken van het bordje

Schrijf op elk bordje:

• Wie er op het portret te zien is.
• Korte achtergrondinformatie over de geportretteerde. Zoek eventueel op internet naar meer informatie.
• Wat dit schilderij van Rembrandt bijzonder maakt.
• Welk verhaal van slavernij bij dit portret hoort.
• Je tekst heeft maximaal 60 woorden, dat is hetzelfde als de tekst bij de bordjes in het museum zelf.

• Welk bekend monument heeft de kunstenaar als voorbeeld genomen? (het monument voor koningin Victoria, dat voor Buckingham Palace staat.)
• Waarom is het nemen van een bekende vorm een goed middel om een boodschap over te brengen? (Op het eerste gezicht lijkt het monument op alle andere klassieke monumenten, maar als je dichterbij komt, zie je dat het een heel ander monument is. Door de schok daarvan beklijft de boodschap beter.)
• Wat wordt er bedoeld met een ‘contramonument’? (Een monument dat in veel steden staat voor overwinning, rijkdom en macht, gebruikt de kunstenaar om te laten zien waar die macht en rijkdom op zijn gebaseerd, namelijk onderdrukking en pijn. De boodschap is dus tegengesteld (contra) aan de boodschap van het oorspronkelijke monument.)
• Welke verhalen staan er op het monument afgebeeld? (Op het monument zijn allerlei verhalen te zien die gaan over racisme in de moderne geschiedenis.)

Print vooraf een selectie van bekende kunstwerken uit de Gouden Eeuw uit het Rijksmuseum en zorg voor een stapel tijdschriften. Laat leerlingen een of meer kunstwerken kiezen. Laat hen dit zo veranderen dat het kunstwerk iets zegt over de koloniale geschiedenis van Nederland en de slavernij en racisme die erbij hoorden. Ze mogen het verknippen, aanvullen met moderne beelden, werken samenvoegen, enzovoort. Hang alle collages op in de klas en laat om de beurt leerlingen over hun collage vertellen.

Bekijk met de leerlingen de video. Tula wordt op Curaçao als een echte held gezien. Er staat daar ook een monument voor hem. In Nederland is er nog geen monument voor Tula. In de video wordt duidelijk dat Tula opkwam voor de mensenrechten.

Laat de leerlingen een monument ontwerpen voor Tula, dat ergens in Nederland moet komen. Ze ontwerpen tekenen een monument en maken ook een bordje met de tekst die bij het monument moet komen te staan.

Tips

• De leerlingen kunnen op verschillende manieren het monument ontwerpen. Ze kunnen het bijvoorbeeld tekenen of een collage maken.
• Laat de leerlingen van te voren een aantal monumenten op internet opzoeken. Welke vinden ze het best?

Vragen voor de leerlingen om in hun ontwerp van het monument mee te nemen

• Waarom moet er een monument komen voor Tula? Hoe zie je dat terug in het monument?
• Wie moeten er naar het monument kijken?
• Zijn dat mensen die zijn verhaal kennen, of juist mensen die nog niets over hem weten?
• Waar komt het monument te staan? Niet alleen welke plek, maar ook hoe ziet de omgeving eruit? Bijvoorbeeld in de duinen of op een groot plein?
• Wat wordt het formaat van het monument? Wordt het heel groot? Of juist kleiner?
• Van welk materiaal wil je je monument maken? – Welke tekst komt er op het bordje te staan?